မီဒီယာအရင်းအမြစ်

၂၀၂၁ ခုနှစ်တွင် အာဏာသိမ်းခဲ့သည့် တရားမဝင်အာဏာရှင်စစ်အုပ်စု၏ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်အပေါ် ချမှတ်ထားသော ထောင်ဒဏ်နှစ်အရေအတွက်အချို့ လျှော့ချခြင်း၏ အကြောင်းအရင်းများကို International IDEA မြန်မာအစီအစဥ်၏ အကြီးအကဲဖြစ်သော Marcus Brand သည် TVP ကမ္ဘာ့သတင်းအစီအစဥ်သို့ ဆွေးနွေးပြောဆိုထားပါသည်။

International IDEA ၏ မြန်မာအစီအစဉ်အကြီးအကဲဖြစ်သော ဒေါက်တာ Marcus Brand သည် ၂၀၂၃ ခုနှစ် မတ်လတွင် Frontier Myanmar မှစီစဉ်ကျင်းပခဲ့သည့် "ရွေးကောက်ပွဲအတွက် စစ်တပ်၏အစီအစဉ်များကို စိစစ်ခြင်း" ဆိုသည့် တံခါးပိတ်ဆွေးနွေးပွဲတွင် ဟောပြောခဲ့ပါသည်။

မြန်မာနိုင်ငံတွင် စစ်တပ်၏ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနဲ့မညီသည့် ၂၀၂၁ ခုနှစ်စစ်အာဏာသိမ်းမှုနောက်ပိုင်း တရားမ၀င်စစ်အစိုးရဖြစ်သော နိုင်ငံတော် အုပ်ချုပ်ရေးကောင်စီ (SAC) နှင့် တရားမဝင်ဖွဲ့စည်းထားသည့် စစ်တပ်၏ “ပြည်ထောင်စု ရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်” တို့သည် ယင်းတို့ဘာသာ ‘ရွေးကောက်ပွဲ’ဟု ခေါ်သည့် အတုအယောင်အစီအစဉ်တစ်ရပ် စီစဉ်နေသည်။

ဒေါက်တာ Marcus Brand မှ စစ်တပ်၏ အစီအစဉ်သည် အဘယ်ကြောင့်တရားမဝင်ကြောင်းနှင့် နိုင်ငံတကာအသိုင်းအဝိုင်းက မည်သို့တုံ့ပြန်သင့်ကြောင်းကို ဆွေးနွေးခဲ့သည်။

မြန်မာနိုင်ငံရှိ တရားမဝင်အာဏာသိမ်းမှု ဒုတိယနှစ်မြောက် အကြိုနေ့တွင် မြန်မာနိုင်ငံဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂလူ့အခွင့်အရေး အထူးကိုယ်စားလှယ်နှင့် International IDEA တို့ပူးတွဲကျင်းပသည့် အထူးကိုယ်စားလှယ်၏ တရားမဝင်မှု - မြန်မာနိုင်ငံစစ်တပ်၏ မြန်မာအစိုးရအဖြစ်ပြောဆိုမှုနှင့် နိုင်ငံတကာ၏တုံ့ပြန်မှုအား အားဆန်းစစ်ခြင်း ဆိုသည့် နောက်ဆုံးထုတ် conference room စာတမ်းအား မိတ်ဆက်ခဲ့သည်။

ယနေ့ ကျွန်ုပ်တို့သည် လွန်ခဲ့သော ခြောက်နှစ်က ရိုဟင်ဂျာများအပေါ် လူမျိုးတုံးတိုက်ခိုက်မှုများအား အောက်မေ့ပြီး လူ့အခွင့်အရေးနှင့် ခွဲခြားဆက်ဆံမှုကင်းသော ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံအဖြစ် မြန်မာနိုင်ငံ ပြန်လည်တည်ဆောက်ရေး ကြိုးပမ်းမှုအားလုံးတွင် ၎င်းတို့အပြည့်အ၀ ပါဝင်မှုရှိစေရန်အတွက် ကတိပြုပါသည်။ ဤကိစ္စနှင့်စပ်လျဉ်း၍ NUG ၏ထုတ်ပြန်ချက်သည် လမ်းကြောင်းမှန်သို့ရောက်ရန် အားတက်စရာခြေလှမ်းတစ်ရပ်ဖြစ်သည်။ ယင်းသည် ဖယ်ကျဉ်ချန်လှပ်မှုအလေ့အထများနှင့် မှားယွင်းစွာထင်မြင်ယူဆအမုန်းထားမှုများကို ပြန်လည်ဖျောက်ဖျက်ရမည့် ရှည်လျားသောလုပ်ငန်းစဉ်၏ အစဖြစ်သည်။ တရားမျှတမှုနှင့် တာဝန်ယူမှုတာဝန်ခံမှုတို့ကို မဖြစ်မနေဆောင်ရွက်ရမည်။ ရေရှည်ရည်မှန်းချက်မှာ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဒီမိုကရေစီနည်းကျလူ့အဖွဲ့အစည်းတည်ဆောက်မှုတွင် နိုင်ငံသားများသည် တန်းတူညီတူပါဝင်ဆောင်ရွက်နိုင်ကာ ဂုဏ်သိက္ခာရှိစွာနှင့် အပြည့်အဝ ပြန်လည်ထူထောင်ရေးဖြစ်ရမည်။

လေးစားရပါသော ဂုဏ်သရေရှိ အမျိုးသမီးများနှင့် လူကြီးမင်းများခင်ဗျာ

ယခုကဲ့သို့ မင်္ဂလာရှိသော အခမ်းအနားတွင် ပါဝင်ပြောကြားရန်အတွက် ဖိတ်ကြားပေးပါသော ပြည်ထောင်စု လွှတ်တော်ကိုယ်စားပြုကော်မတီနှင့် မြန်မာနိုင်ငံလွှတ်တော်ကို ကျေးဇူးတင်ရှိပါကြောင်း ဦးစွာပထမ ပြောကြားလိုပါသည်။

ကမ္ဘာတစ်ဝန်းတွင် ဒီမိုကရေစီ ထွန်းကားရန်၊ ထိန်းသိမ်းကာကွယ်ရန်နှင့် ပံ့ပိုးကူညီရန် ဆောင်ရွက်ခွင့်ရရှိထား သော အစိုးရများအကြားဖွဲ့စည်းထားသည့် တစ်ခုတည်းသော အဖွဲ့အစည်းဖြစ်သည့် International IDEA အတွက် နိုင်ငံတကာဒီမိုကရေစီနေ့သည် နှစ်တစ်နှစ်၏ အရေးပါဆုံးအခမ်းအနားများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်ပြီး ယနေ့တွင်  တက်ရောက်ပြောကြားခွင့်ရသည့်အတွက် အလွန်ဂုဏ်ယူဝမ်းမြောက်မိပါသည်။

International IDEA အနေဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံတွင် ဒီမိုကရေစီတည်ဆောက်နိုင်ရေးအတွက် ပြည်သူပေါင်း ထောင်ချီ၏ ဆယ်စုနှစ်ပေါင်းများစွာ စွန့်လွှတ်အနစ်နာခံရမှုများ၊ အထူးသဖြင့် ၂၀၂၁ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလတွင် စစ်တပ်က မတရားသဖြင့် အာဏာသိမ်းယူရန် ကြိုးပမ်းမှုပြီးနောက် ပြည်သူများ၏ အနစ်နာခံမှုများကို အသိအမှတ်ပြုကာ လေးစားကြောင်း ဖော်ပြလိုပါသည်။

International IDEA သည် ရွေး‌ကောက်ခံ မြန်မာလွှတ်တော်ကိုယ်စားလှယ်များ၊ အမျိုးသားညီညွတ်ရေး အစိုးရနှင့် NUCC တွင် ပါဝင်သည့် သက်ဆိုင်သူအသီးသီးကို ပညာရပ်ဆိုင်ရာအကြံဥာဏ်များနှင့် အကူအညီ များကို ပံ့ပိုးပေးလျက်ရှိသည်။ ဒီမိုကရေစီသည် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနှင့် အင်စတီကျူးရှင်းအကြောင်း များသာမက စိတ်ဓာတ်ခံယူချက်၊ သဘောထားနှင့် ဆက်ဆံရေးများလည်း ပါဝင်ကြောင်း ကျွန်ုပ်တို့ နားလည်ပါသည်။ အန္တိမအားဖြင့် ဒီမိုကရေစီသည် နိုင်ငံသားများအကြားနှင့် နိုင်ငံသားများနှင့် နိုင်ငံတော် အကြား ယုံကြည်မှုအပေါ် မူတည်ပါသည်။

နွေဦးတော်လှန်ရေးသည် ဒီမိုကရေစီနည်းကျ တော်လှန်ရေးဖြစ်ပြီး ၎င်းသည် အာဏာသိမ်းမှုမတိုင်မီ တည်ရှိခဲ့ သော စနစ်ကို ပြန်လည်ရယူနိုင်ရန်သာမက လူ့အခွင့်အရေး၊ တရားဥပဒေစိုးမိုးမှုတို့ကို အခြေခံပြီး မြန်မာနိုင်ငံ အတွင်းနေထိုင်ကြသူများ၏ မတူကွဲပြားမှုများကို အသိအမှတ်ပြုသည့် အားလုံးပါဝင်မှုရှိသော စစ်မှန်သည့် ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီ တည်ဆောက်ရေးကို ရည်ရွယ်သည်ဖြစ်ရာ နိုင်ငံတကာအဖွဲ့အစည်းများအနေဖြင့် ဤတော်လှန်‌ရေးကို ပံ့ပိုးကူညီပေးဖို့ရာ ဖြစ်နိုင်ပါသည်။

ဖက်ဒရယ်ဒီမိုက‌ရေစီပဋိညာဥ်သည် ဤကဲ့သို့ ဒီမိုကရေစီအနာဂတ်အတွက်  ပဓာနကျသည့် အခြေခံစာရွက် စာတမ်းဖြစ်ကြောင်း ကျွန်ုပ်တို့ ယုံကြည်ပြီး ဤပဋိညာဥ်ပြဋ္ဌာန်းမှုဖြစ်မြောက်‌ရေးအတွက် NUCC နှင့် ပြည်သူ့ ညီလာခံတွင် ပါဝင်ခဲ့ကြသူများအားလုံးကို ဂုဏ်ယူပါသည်။

ဒီမိုကရေစီသည် ငြိမ်းချမ်းသော အနာဂတ်အတွက် သော့ချက်ဖြစ်ပေရာ ၎င်းသည် ရွေးကောက်ပွဲကျင်းပရေး သို့မဟုတ် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ခံအများစုက အုပ်ချုပ်သည့်စနစ်သာ မဟုတ်ကြောင်း သိရှိနားလည်ဖို့ရန် အလွန်အ‌ရေးကြီးပါသည်။ ဒီမိုကရေစီသည် လူနည်းစုများ၏ အခွင့်အရေးများ၊ အားလုံးအပေါ် တသမတ်တည်း လွှမ်းခြုံမှုရှိသော တန်းတူညီမျှ နိုင်ငံသားဖြစ်မှု၊  လွတ်လပ်သော တရားစီရင်‌ရေးမှတဆင့် တရားမျှတမှုကို ထိရောက်စွာ လက်လှမ်းမီရရှိနိုင်ရေး၊ သတင်းမီဒီယာလွတ်လပ်မှုနှင့် လွတ်လပ်သော စောင့်ကြည့်ထိန်းသိမ်း ရေးအင်စတီကျူးရှင်းများရှိရေးတို့ ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် လုပ်ပိုင်ခွင့်အာဏာကျင့်သုံးသူတိုင်းအနေဖြင့် ထိရောက်သော တာဝန်ခံမှု၊ ပွင့်လင်းမြင်သာမှုနှင့် ပူးပေါင်းပါဝင်မှုတို့ရှိရေးဖြစ်ပြီး အမျိုးသမီးများ စွမ်းဆောင် နိုင်မှု အားပေးမြှင့်တင်ရေးနှင့် ဂျန်ဒါတန်းတူညီမျှမှုရှိရေးတို့လည်း ပါဝင်သည်။

ယနေ့ထုတ်ပြန်ချက်များနှင့် မြန်မာနိုင်ငံမှ ခေါင်းဆောင်များ၏ ကတိကဝတ်များဖြစ်သည့် ဒီမိုကရေစီစနစ်တွင် အားလုံးပါဝင်မှုရှိ‌‌‌ရေး၊ အထူးသဖြင့် လူငယ်များနှင့် နောင်အနာဂတ် မျိုးဆက်သစ်များအတွက် အထူးဂရု ထားမှုရှိ‌ရေးကို ကြားသိရသည်မှာ အလွန်အားတက်ဖွယ်ကောင်းပါသည်။  ပြည်နယ်အဆင့်၊ ဒေသန္တရအဆင့် အပါအဝင် အဆင့်အားလုံးရှိ သက်ဆိုင်သူအားလုံးနှင့် အတူတကွ လက်တွဲဆောင်ရွက်သွားရန်နှင့် မြန်မာနိုင်ငံ ပြည်သူများအတွက် ဤအိပ်မက် အမှန်တကယ်ဖြစ်မြောက်ရေး လက်တွေ့အကောင်အထည်ဖော်နိုင်ရန် မျှော်လင့်ပါသည်။

ကျေးဇူးတင်ပါသည်။

စစ်အာဏာသိမ်းမှုအလွန် ရခိုင်ပြည်နယ်  (အာရကန်) ရှိ ရိုဟင်ဂျာများ၏ အခြေအနေနှင့် အားလုံးပါဝင်မှုရှိသည့် ငြိမ်းချမ်း၍ တရားမျှတသော အနာဂတ်အတွက် အလားအလာများ - နယ်သာလန်သံအမတ်(ငြိမ်း) လစ်သီရှာဗန်ဒင်အရှူး(မ်) (Laetitia Van Den Assum) နှင့် တွေ့ဆုံမေးမြန်းခြင်း 

ဆယ်စုနှစ်ပေါင်းများစွာ တစ်စထက်တစ်စ ပိုမိုဆိုးရွားစွာ ခွဲခြားဆက်ဆံဖယ်ကျဉ်ထားမှုကို ခံစားနေခဲ့ကြရသည့် ရိုဟင်ဂျာများ ဒီမိုကရက်တစ် ရခိုင်လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွင်း မည်သို့ ပြန်လည်ပေါင်းစည်းနိုင်မည်နည်း။ ရိုဟင်ဂျာများ ရခိုင်ပြည်နယ်သို့ ရေရှည်တည်တံ့သည့် နေရပ်ပြန်ခြင်းဖြင့် ပြန်လာနိုင်စေရန် မည်သည့်အရာများ ဆောင်ရွက်ပေးရန်လိုအပ်သနည်း။ အာရကန်လွတ်မြောက်ရေးလှုပ်ရှားမှု နှင့် မြန်မာ့ကြားကာလ ဒီမိုကရက်တစ်အင်စတီကျူးရှင်းများမှ သက်ဆိုင်သူများအနေဖြင့် ရိုဟင်ဂျာများ အပြည့်အဝပြန်လည်ထူထောင်နိုင်ရေးအတွက် မည်သည့်အခန်းကဏ္ဍမှ ပံ့ပိုးကူညီနိုင်မည်နည်း။

International IDEA မြန်မာအစီအစဉ်၏ အကြီးအကဲ မားကပ်(စ်)ဘရန်းဒ် က နယ်သာလန်သံအမတ် (ငြိမ်း) နှင့် ရခိုင်ပြည်နယ်ဆိုင်ရာအကြံပေးကော်မရှင်အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦးအဖြစ်လည်း တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သူ လစ်သီရှာဗန်ဒင်အရှူး(မ်) (Laetitia Van Den Assum) နှင့် တွေ့ဆုံမေးမြန်းထားပြီး အနာဂတ်တွင် ငြိမ်းချမ်းသည့် အတူယှဉ်တွဲနေထိုင်မှုဖြစ်လာစေရန်အတွက် ရိုဟင်ဂျာများ ရခိုင်ပြည်နယ်သို့ ရေရှည်တည်တံ့သည့် နေရပ်ပြန်လာခြင်းဖြင့် ပြန်လာနိုင်ရေးအတွက် ကနဦးလိုအပ်ချက်များ ဖန်တီးပေးရန်၊ ရိုဟင်ဂျာ နှင့် ရခိုင်/အာရကန် အသိုက်အဝန်း နှစ်ခုကြားရှိ အပြန်အလှန် ကြောက်ရွံ့မှု၊ မယုံကြည်မှုများ ပပျောက်စေရန်၊ အတူယှဉ်တွဲခံစားခဲ့ကြရသည့်စိတ်ဒဏ်ရာများအား ကုစားနိုင်ရေးအတွက် ဆောင်ရွက်ရမည့်အဆင့်များ၊ တပြိုင်နက်တည်းတွင် ရာဇဝတ်ကြောင်းအရတာဝန်ခံမှုနှင့် အသွင်ကူးပြောင်းရေးဆိုင်ရာတရားမျှတမှု တို့၏ အရေးပါပုံများကို အလေးပေး ဆွေးနွေးထားပါသည်။ 

ပိုမိုဖတ်ရှုလေ့လာနိုင်ရန် 

• Towards a Peaceful, Fair and Prosperous Future for the People of Rakhine: Final Report of the Advisory Commission on Rakhine State FinalReport_Eng.indd (kofiannanfoundation.org) (English version)
• ရခိုင်ပြည်နယ်တွင် နေထိုင်ကြသော ပြည်သူလူထုများအတွက် ငြိမ်းချမ်းမျှတ၍ သာယာဝပြောသော အနာဂတ်ပေါ်ထွန်းလာနိုင်ရေးကို ဦးတည်လျက် - ရခိုင်ပြည်နယ်ဆိုင်ရာအကြံပေး‌ကော်မရှင်၏ အပြီးသတ်အစီရင်ခံစာ Final_Report_Advisory_Commission_on_Rakhine_State_Aug2017_MMR.pdf (themimu.info) (မြန်မာဘာသာဖြင့်

၂၀၂၁ ခုနှစ် စစ်အာဏာသိမ်းမှုသည် မြန်မာနိုင်ငံရှိ လူ့အခွင့်အရေးအခြေအနေကို အကြီးအကျယ် ထိခိုက်စေခဲ့သည်။ အာဏာသိမ်းမှုမတိုင်မီကပင် လူ့အခွင့်အရေးများကို ဥပဒေနှင့် နိုင်ငံတကာစာချုပ်များတွင် ထည့်သွင်းထားသော်လည်း လက်တွေ့တွင် ကျင့်သုံးမှု မရှိသလောက်ရှားပါးသည်။ မြန်မာနိုင်ငံ၏ ၂၀၀၈ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေတွင် အခြေခံအခွင့်အရေးဆိုင်ရာအခန်းတစ်ခန်းပါဝင်သော်လည်း ဆယ်စုနှစ်များစွာ စစ်အုပ်ချုပ်မှုအပြီးတွင် အားလုံး၏ တန်းတူအခွင့်အရေးကို လျစ်လျူရှုခဲ့သည်။ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်မှုများ ၏ အဓိကအကြောင်းရင်းဖြစ်သည့် မညီမျှမှုနှင့် ခွဲခြားဆက်ဆံမှုတို့သည် ပြည်သူလူထု၏ ဆန္ဒကို အခြေခံပြီး ၎င်းတို့အတွက် တာဝန်ထမ်းဆောင်သည့် ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံထက် ပြည်သူလူထုအပေါ် စစ်အုပ်ချုပ်ရေးဖြင့် အုပ်ချုပ်သည့် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံဖြစ်နေခြင်းပင်။  ဤပြဿနာကို ယခုအချိန်ထိ လုံလုံလောက်လောက် ဖြေရှင်းနိုင်ခြင်း မရှိသေးပေ။

နွေဦးတော်လှန်ရေးစတင်ကတည်းက စစ်တပ်၏ ဖိနှိပ်မှုများ ၊ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်စွာဖြိုခွင်းမှုများ ရှိနေသော်လည်း မြန်မာပြည်သူများသည် စစ်အစိုးရကို ဆန့်ကျင်ကာ ၎င်းတို့၏ အခွင့်အရေးအတွက် တိုက်ပွဲဝင်နေကြသည်။ ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီ ပဋိညာဉ်စာတမ်းနှင့် အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအဖွဲ့အစည်းများ၏ ထုတ်ပြန်ချက်များစွာတွင် ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း အနာဂတ်ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီမြန်မာနိုင်ငံအတွက် ပေါ်ပေါက်လာသည့် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံမူဘောင်၏ အချက်အချာတွင် အခြေခံအခွင့်အရေးများကို ထည့်သွင်းထားသည်။

ဤအချက်သည် လက်တွေ့တွင် မည်သို့အဓိပ္ပါယ်သက်ရောက်နိုင်သည်ကို ပိုမိုသိရှိလိုပါက အာဏာသိမ်းမှုမတိုင်မီနှင့် အာဏာသိမ်းပြီးနောက် မြန်မာနိုင်ငံ လူ့အခွင့်အရေးအခြေအနေများနှင့် ပတ်သက် ၍ ကုလသမဂ္ဂလူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ မဟာမင်းကြီးရုံး (OHCHR) မှ မြန်မာအဖွဲ့အကြီးအကဲ James Rodehaver နှင့် International IDEA ၏ မြန်မာအစီအစဉ်အကြီးအကဲ Marcus Brand တို့၏ တွေ့ဆုံမေးမြန်းမှုကို ကြည့်ရှုပါ။ ထိရောက်သော လူ့အခွင့်အရေးကာကွယ်မှုယန္တရားများမှာ အဘယ်နည်း။ အကူးအပြောင်းကာလတွင် မြန်မာနိုင်ငံသည် လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုများကို ကာကွယ်ရန် လွတ်လပ်သော တရားစီရင်ရေးစနစ် ထူထောင်ရာတွင် အခြားနိုင်ငံများထံမှ မည်သည်တို့ကို သင်ယူနိုင်သနည်း။ ပြည်တွင်းဥပဒေတွေကို နိုင်ငံတကာဥပဒေတွေနဲ့ ကိုက်ညီအောင်လုပ်ပြီး နိုင်ငံတကာလူ့အခွင့်အရေးဥပဒေကို အတည်ပြုရာမှာ မြန်မာနိုင်ငံက အခု ဘယ်အခြေအနေမှာရှိလဲ။

မြန်မာစာတမ်းထိုးဖြင့် ဗီဒီယိုအပြည့်အစုံကိုကြည့်ပါ။

https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Publications/ConstitutionMaking_EN.pdf

https://www.ohchr.org/sites/default/files/2022-02/OHCHR-Publication-Equitas-Compendium-of-Good-Practices-in-Human-Rights-Education-EN.pdf

ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံတည်ဆောက်ရာတွင် မတူကွဲပြားမှုနှင့်အားလုံးပါဝင်ရေးကို ဝန်ထုတ်ဝန်ပိုးထက် တန်ဖိုးရှိသည့်အရာအဖြစ်လက်ခံရင်း နိုင်ငံတည်ဆောက်ရာ၌လိုအပ်သောအဓိကအချက်တစ်ရပ်မှာ စည်းလုံးညီညွတ်မှုဖြစ်ပြီး နိုင်ငံ၏ အနာဂတ်အတွက် အမြော်အမြင်ရှိသော ခေါင်းဆောင်များ ပေါ်ထွန်းရေးတို့ဖြစ်သည်။ ဆယ်စုနှစ်များစွာ ဖိနှိပ်ညှဉ်းပန်းမှု၊ ပဋိပက္ခနှင့် အကြမ်းဖက်မှုများကို ကြုံတွေ့ခဲ့ရသည့် ဥရောပ၏ ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံသစ်ဖြစ်သော ကိုဆိုဗိုသမ္မတနိုင်ငံသည် ယူဂိုဆလားဗီးယားပြိုကွဲမှုအပြီး အောင်မြင်သော ဒီမိုကရေစီနှင့် လွတ်လပ်သောနိုင်ငံဖြစ်လာခဲ့သည်။ ယင်းသည် ၁၉၇၄ ခုနှစ်မှ ၁၉၈၉ ခုနှစ်အထိ ယူဂိုဆလပ်၏ ဖက်ဒရယ်ယူနစ်တစ်ခု ဖြစ်ခဲ့သည်။ ၁၉၉၀ ပြည့်လွန်နှစ်များတွင် ကိုဆိုဗို၏ ရွေးကောက်ခံပါလီမန်သည် ကြားကာလ နိုင်ငံတော်အင်စတီကျူးရှင်းများကို ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး အယ်လ်ဘေးနီးယားလူမျိုးစုအများစုဖြစ်သော ပြည်သူလူထုအတွက် ဝန်ဆောင်မှုများပေးအပ်ခြင်း၊ နိုင်ငံရပ်ခြားများသို့ အခြေချနေထိုင်သည့် ၄င်းတို့၏ လူမျိုးများထံမှ ရန်ပုံငွေများရှာဖွေခြင်းနှင့် ကြီးမားသောအာဏာဖီဆန်မှုလှုပ်ရှားမှုများဖြင့် ဆားဘီးယားနိုင်ငံ၏ သိမ်းပိုက်မှုကို  တွန်းလှန်ခုခံခဲ့ကြသည်။ ၁၉၉၈ ခုနှစ်တွင် ကိုဆိုဗိုလွတ်မြောက်ရေးတပ်မတော် (Kosovo Liberation Army)ကို ဖွဲ့စည်းပြီး လက်နက်ကိုင်တော်လှန်ရေး ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ၁၉၉၉ ခုနှစ်တွင် ပဋိပက္ခများ ပိုမိုပြင်းထန်လာကာ သိန်းနှင့်ချီသော အဓမ္မ ရွှေ့ပြောင်းမှုများနှင့်အတူ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု တားဆီးရန်အတွက် NATO သည် ဝင်ရောက်ဆောင်ရွက်ပေးခဲ့ပြီး နိုင်ငံအား ကုလသမဂ္ဂ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ထားရှိခဲ့သည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် ကိုဆိုဗိုသည် ကြီးမားသောလူနည်းစုအခွင့်အရေးများနှင့် အားလုံးပါဝင်မှုဆိုင်ရာ ပြဋ္ဌာန်းချက်များ၊ လုံခြုံရေးကဏ္ဍကို ဒီမိုကရေစီနည်းကျ ကြီးကြပ်မှုနှင့် အာဏာခွဲဝေမှုတို့ကို တင်းကျပ်စွာ ခွဲဝေပေးရန် ပြဋ္ဌာန်းထားသည့် ဒီမိုကရေစီဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကိုအခြေခံ၍ လွတ်လပ်ရေးကြေညာခဲ့သည်။ ၂၀၂၄ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံပေါင်း ၁၁၇ နိုင်ငံက ကိုဆိုဗိုအား နိုင်ငံတကာဥပဒေအောက်ရှိ အချုပ်အခြာအာဏာပိုင်နိုင်ငံအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုပြီဖြစ်သည်။ ကိုဆိုဗိုနိုင်ငံ၏ ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံအဖြစ် ကူးပြောင်းသွားသည့် အတွေ့အကြုံနှင့် ယင်းကူးပြောင်းမှုတွင် နိုင်ငံတကာအသိုင်းအဝိုင်း၏ အခန်းကဏ္ဍနှင့်ပတ်သက်၍ မြန်မာနိုင်ငံအတွက် သင်ခန်းစာများစွာရှိသည်။ 

ကိုဆိုဗိုသမ္မတနိုင်ငံ၏ ထိုင်းနိုင်ငံဆိုင်ရာ မစ်ရှင်အကြီးအကဲ Ulpiana Lama အား International IDEA ၏ မြန်မာအစီအစဉ်အကြီးအကဲဖြစ်သော ဒေါက်တာ Marcus Brand မှတွေ့ဆုံးမေးမြန်းထားသော  အင်တာဗျူးကြည့်ရှုနားထောင်ရင်း ပိုမိုလေ့လာပါ။

ပိုမိုသိရှိရန်ဖတ်ပါ -

ကိုဆိုဗို၏ ဒီမိုကရေစီသည် ခရီးဝေးနှင်လာခဲ့ပြီဖြစ်သော်လည်း ထောက်ပံ့မှုလိုအပ်သည်  https://www.idea.int/blog/kosovos-democracy-has-come-long-way-it-needs-support

မြန်မာနိုင်ငံသည် ရာသီဥတုပြောင်းလဲမှုဒဏ်ကို အဆိုးရွားဆုံးကြုံတွေ့ခံစားနေရသည့် အာရှနိုင်ငံများထဲမှ တစ်နိုင်ငံဖြစ်သည်။ ၂၀၂၁ ခုနှစ် စစ်အာဏာသိမ်းမှုမတိုင်မီက ခေတ်အဆက်ဆက် မြန်မာအစိုးရများ အနေဖြင့် ရာသီဥတုဆိုင်ရာစိန်ခေါ်မှုများကို ဖြေရှင်းရန် ကြိုးပမ်းမှုများရှိခဲ့သော်လည်း ၂၀၂၁ခုနှစ် အာဏာသိမ်းမှုကြောင့် ရာသီဥတုနှင့် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အခြေအနေများမှာ ပိုမိုဆိုးရွားလာသည့်အပြင် အဆိုပါစိန်ခေါ်မှုများကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရာတွင်လည်း ပိုမိုခက်ခဲသွားပါသည်။ အာဏာသိမ်းမှုနောက်ပိုင်းအခြေအနေ၌ အနာဂတ်ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီမြန်မာနိုင်ငံတည်ထောင်ရာတွင် မြန်မာနိုင်ငံ၏ ဒီမိုကရေစီနည်းကျ အမျိုးသားညီညွတ်ရေးအင်စတီကျူးရှင်းများ အနေဖြင့် ရာသီဥတုပြောင်းလဲခြင်းဆိုင်ရာအရေးကိစ္စများကို မည်သို့ ပါဝင်ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းနိုင်မည်နည်း။ မည်သည့်မူဝါဒဆိုင်ရာဆုံးဖြတ်ချက်များ ချမှတ်ရန်လိုအပ်ပြီး နိုင်ငံတကာအသိုက်အဝန်းအနေဖြင့် မြန်မာနိုင်ငံကို မည်ကဲ့သို့ ကူညီပံ့ပိုးနိုင်မည်နည်း။ 

အပြည့်အစုံကို International IDEA မြန်မာအစီအစဉ်၏ အကြီးအကဲ မားကပ်(စ်)ဘရန်း မှ စတော့ဟုမ်းသဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အင်စတီကျု (Stockholm Environment Institute) https://www.sei.org/centres/asia/ ၏ အာရှဆိုင်ရာညွှန်ကြားရေးမှူး နိုင်းလ်အိုကော်နား နှင့် တွေ့ဆုံမေးမြန်းထားသည့် အောက်ပါ အင်တာဗျူး ဗီဒီယိုတွင် ကြည့်ရှုလိုက်ပါ။

ပိုမိုလေ့လာနိုင်ရန်

https://constitutionnet.org/sites/default/files/2023-01/myanmars-environment-and-climate-change-challenges-MY%20%281%29.pdf

https://www.idea.int/theme/climate-change-and-democracy